ACHTERGROND
Bestuurders en professionals in het publieke domein hebben in toenemende mate te maken met complexe vraagstukken in het sociale veiligheidsdomein. Vraagstukken die samenhangen met onder andere polarisatie, sociale spanningen, radicalisering, politiek en religieus extremisme.
NTA biedt door middel van haar onderzoeken, zoals krachtenveldanalyses bijvoorbeeld, inzicht in de aard en omvang van deze vraagstukken en geeft duiding aan gedrag, houding en uitspraken van groepen, stromingen en individuen. Hiermee kunnen organisaties hun informatiepositie versterken, grip krijgen op de afzonderlijke vraagstukken en hiervoor effectief beleid ontwikkelen.
Samen met haar opdrachtgevers en partners zet NTA zich in voor het vergroten van de sociale veiligheid en het beschermen van de rechtsstaat. Het werkgebied van NTA omvat voornamelijk het publieke domein met opdrachtgevers als ministeries, gemeenten, rechtbanken en universiteiten.
WAT IS EEN KRACHTENVELDANALYSE?
Een krachtenveldanalyse is een onderzoek naar actoren, trends, processen en fenomenen binnen de infrastructuur van een bepaalde gemeente en de dynamiek die zich daar afspeelt. Deze analyse gebeurt op organisatieniveau en vindt plaats binnen de gemeentelijke grenzen. Een krachtenveldanalyse kan gericht zijn op verschillende thema’s, zoals polarisatie, ondermijning, parallelle samenleving of extremisme.
DOELSTELLING KRACHTENVELDANALYSE?
Met een krachtenveldanalyse ontstaat een sterk verbeterde informatiepositie waarmee NTA inzicht geeft in weerbaarheden en kwetsbaarheden in relatie tot specifieke thema’s.
NTA ondersteunt gemeenten hiermee in de taak om de leefbaarheid te vergroten en de (sociale) veiligheid te waarborgen binnen de gemeente.
ONDERZOEKSMETHODE
Een krachtenveldanalyse is een combinatie van literatuur-/openbronnenonderzoek en antropologisch veldwerkonderzoek door middel van interviews en participerende observaties.
Een participerende observatie is een van de belangrijkste antropologische onderzoeksmethodes binnen kwalitatief onderzoek, waarbij mensen tijdens veldwerk worden geobserveerd in hun dagelijkse situaties. Een participerende observatie vindt plaats bij (of in de periferie van) de actoren die onderdeel zijn van de religieuze dan wel politieke infrastructuur. Een vorm van een participerende observatie is ‘deep hanging out’, waarbij de onderzoeker met toestemming van de onderzochte organisaties op een informele manier opgaat in een groep, cultuur of sociale ervaring.
Kwantitatieve onderzoeksresultaten, zoals cijfers over aantallen, dienen ter ondersteuning van het kwalitatieve onderzoek waarin eventuele gesprekken met actoren centraal staan. Het doel van dit onderzoek is om een totaalbeeld te krijgen van de manifestaties en de mate van ernst daarvan. Elk onderzoek start met een onderzoeksplan dat door de opdrachtgever voorafgaande aan de krachtenveldanalyse goedgekeurd dient te worden. Dit onderzoeksplan vormt de uitwerking van de wijze waarop de opdracht wordt uitgevoerd door NTA en voldoet aan het doel dat door de opdrachtgever is vastgesteld op basis van de middelen (waaronder de onderzoeksmethode) die door de opdrachtgever bepaald zijn.
BEPERKINGEN ONDERZOEKSMETHODE
Het vertrekpunt van de krachtenveldanalyses is dat NTA zo transparant mogelijk onderzoek verricht. Dit betekent dat het uitgangspunt altijd is om het onderzoeksveld vooraf te informeren over het uit te voeren onderzoek (het zogenaamde ‘informed consent’-principe; zie Code of Ethics for Research in the Social and Behavioral Sciences, versie 2, 23 mei 2018). Dit betekent veelal dat deelnemers aan het onderzoek, zoals de vertegenwoordigers van een gemeenschap, een vereniging, een stichting of een beweging, vooraf instemmen met het onderzoek.
Echter, een sterk gepolariseerd veld kan ertoe leiden dat de deur wordt gesloten naar overige leden van de samenleving door zogenaamde ‘gatekeepers’. Dit speelt in het bijzonder bij sociale veiligheidsthema’s als radicalisering, ondermijning en extremisme.
Vooral wanneer het om ‘informele’ organisaties gaat – er is bijvoorbeeld geen Kamer van Koophandel-uittreksel (of iets soortgelijks) – waarbij er geen benaderbaar formeel bestuur is maar andere leden of (informeel) betrokkenen van de organisatie op eigen initiatief benaderbaar zijn. Hiermee bestaat het reële risico dat een relevant deel van de te onderzoeken organisaties niet in beeld komt. Dit leidt vervolgens tot een onvolledig beeld van het krachtenveld en de doelstelling van het onderzoek.
Een gemeente kan NTA in een dergelijke situatie vragen om (een deel van) het onderzoek non-informed (het zogenaamde ‘no consent’-principe; zie Code of Ethics for Research in the Social and Behavioural Sciences, versie 2, 23 mei 2018) uit te voeren. Daarvoor dient de gemeente aan een aantal juridische en ethische voorwaarden te voldoen voordat NTA dit mag uitvoeren.
Bij dergelijk onderzoek neemt de onderzoeker van NTA deel aan openbare publiekelijke activiteiten (zonder zichzelf kenbaar te maken) deel aan openbare en publiekelijk toegankelijke activiteiten, zoals online-gebedsdiensten, bijeenkomsten, online-lezingen, demonstraties etc., bij de onderzochte organisatie(s). Onderzoekers kunnen geen onderzoek verrichten in de besloten kringen zonder dat hier vooraf toestemming voor gegeven is door de onderzochte organisatie(s).
Wanneer er sprake is van een onderzoek waar ‘no consent’ deel uitmaakt van het uit te voeren onderzoek, dan treft NTA extra contractuele maatregelen met de opdrachtgever om de deelbaarheid van het onderzoek te beperken. Hiermee creëert NTA een extra maatregel om privacyschendingen te voorkomen en de resultaten van het onderzoek exclusief te gebruiken voor de vooraf vastgestelde doelstelling. In de praktijk leidt dit ertoe dat persoonsgegevens van respondenten worden geanonimiseerd of gepseudonimiseerd.
VEEL GESTELDE VRAGEN
NTA krijgt geregeld vragen over haar onderzoeksmethoden. Iedere organisatie moet zich houden aan de wet- en regelgeving en NTA besteedt daar ook zelf veel aandacht aan. De belangrijkste vragen en antwoorden over krachtenveldanalyses van NTA op een rij.
Wat zijn krachtenveldanalyses en voor wie voert NTA deze analyses uit?
Een krachtenveldanalyse is een onderzoek dat NTA uitvoert in opdracht van gemeenten. Een krachtenveldanalyse brengt infrastructuren op organisatieniveau in kaart. Het onderzoek richt zich niet op specifieke individuen. Door het uitvoeren van een krachtenveldanalyse wordt de informatiepositie van gemeenten verbeterd en kan de gemeente bepaalde beleidskeuzes maken op basis van deze informatie. Voor de uitvoering van haar onderzoeken maakt NTA gebruik van antropologische onderzoeksmethoden.
Zijn krachtenveldanalyses wettelijk toegestaan?
Gemeenten hebben de wettelijke taak om de lokale openbare orde en veiligheid te waarborgen. In dat kader dient de gemeente, logischerwijs, een eigen informatiepositie te creëren om deze taak uit te kunnen oefenen. Zicht op ondermijnende, radicaliserende en extremistische tendensen zijn daarbij noodzakelijk, maar onttrekken zich aan het directe zicht. Om deze reden voert NTA krachtenveldanalyses uit voor gemeenten.
NTA verricht krachtenveldanalyses exclusief voor gemeenten. Dat betekent dat eerst wordt vastgesteld wat de entiteit is van de opdrachtgever en vervolgens controleert NTA of het noodzakelijk is dat een gemeente daadwerkelijk een dergelijk onderzoek uit laat voeren. Daarnaast beoordeelt NTA altijd of de gegeven opdracht tot het uitvoeren van een krachtenveldanalyse in overeenstemming is met de daarvoor geldende wet- en regelgeving.
Wat zijn antropologische onderzoeksmethoden?
Antropologische onderzoeksmethoden is een overkoepelende term voor verschillende onderzoeksmethoden, waarvan NTA enkele gebruikt ter uitvoering van krachtenveldanalyses. Voorbeelden van antropologische onderzoeksmethoden zijn het afnemen van interviews, het analyseren van de uitkomsten van de interviews, literatuuronderzoek doen, het raadplegen van openbare bronnen en het observeren tijdens openbare activiteiten, zoals demonstraties en bijeenkomsten.
Hoe waarborgt NTA de kwaliteit van haar krachtenveldanalyses?
Sinds 2019 houd NTA bij de uitvoering van krachtenveldanalyses ook rekening met de Code of Ethics for Research in the Social and Behavioural Sciences als richtlijn. Op deze manier waarborgt NTA de wetenschappelijke integriteit van haar onderzoeken.
Deze Code of Ethics is vastgesteld door verschillende academische departementen op het gebied van sociale en gedragswetenschappen. Deze gedragscode zet de regels uiteen waaraan wetenschappelijk onderzoek moet voldoen. NTA committeert zich aan deze regels en waarborgt de toepassing van deze regels in de praktijk.
Waarom informeert NTA niet in alle gevallen het onderzoeksveld bij krachtenveldanalyses en welke onderzoeksmethode hanteert NTA daarbij?
Het vertrekpunt van alle NTA-onderzoeken is dat er zo transparant mogelijk onderzoek wordt verricht. Dit betekent dat het uitgangspunt altijd is om het onderzoeksveld of het onderzoeksobject vooraf te informeren over het uit te voeren onderzoek (het zogenaamde ‘informed consent’-principe; zie Code of Ethics for Research in the Social and Behavioural Sciences, versie 2, 23 mei 2018). Dit betekent veelal dat een individu, de vertegenwoordigers van een gemeenschap, een vereniging, een stichting of een beweging vooraf (door opdrachtgever en NTA) geïnformeerd worden over het onderzoek.
Wanneer NTA gevraagd wordt om een krachtenveldanalyse of quickscan uit te voeren, kan een sterk gepolariseerd veld er echter toe leiden dat de deur wordt gesloten door zogenaamde ‘gatekeepers’ naar overige leden van de samenleving. Gatekeepers gedragen zich als intermediairs die de deur proberen dicht te houden voor buitenstaanders. Dit kan ervoor zorgen dat onderzoekers uit de omgeving geweerd worden of dat er bewust een vertekend beeld wordt gecreëerd. Dit beperkt de kans op gedegen veldonderzoek.
Vooral wanneer het om ‘informele’ organisaties gaat – er is bijvoorbeeld geen Kamer van Koophandel-uittreksel (of iets soortgelijks) – waarbij er geen benaderbaar formeel bestuur is maar andere leden of (informeel) betrokkenen van de organisatie op eigen initiatief benaderbaar zijn. Hiermee bestaat het reële risico dat een relevant deel van de te onderzoeken organisaties niet in beeld komt, dit leidt vervolgens tot een onvolledig beeld van het krachtenveld en de doelstelling van het onderzoek.
Een gemeente kan NTA in een dergelijke situatie vragen om (een deel van) het onderzoek ‘non-informed’ (het zogenaamde ‘no consent’-principe; zie Code of Ethics for Research in the Social and Behavioral Sciences, versie 2, 23 mei 2018) uit te voeren. Daarvoor dient de gemeente aan een aantal juridische en ethische voorwaarden te voldoen voordat NTA dit onderzoek ‘non informed’ mag uitvoeren.
Monitort NTA Nederlandse burgers in het kader van krachtenveldanalyses?
Monitoren is een paraplubegrip dat zowel ziet op het passief in de gaten houden van openbare bronnen als het verwerken en analyseren van openbare bronnen om deze in een groter geheel te kunnen plaatsen. NTA raadpleegt openbare bronnen, waaronder sociale media, zonder dat daarbij individuen ‘realtime’ of structureel online gevolgd worden. Gemeenten geven NTA dan ook niet de opdracht om individuen te schaduwen op het internet, maar om openbare bronnen, literatuuronderzoek te raadplegen en veldwerk te verrichten waarmee gemeenten inzichten verkrijgen in de sociaal-maatschappelijke en religieuze infrastructuur en hoe het krachtenveld deze infrastructuur beïnvloedt.
Maakt NTA gebruik van nepprofielen op sociale media in het kader van de krachtenveldanalyses?
Nee, NTA verzamelt alleen informatie uit openbare bronnen, waaronder het handelsregister van de Kamer van Koophandel, nieuwsberichten, websites en sociale media zonder dat daarbij nepaccounts aangemaakt worden. NTA gebruikt haar bronnen en heeft haar informatieverzameling op dusdanige wijze vormgegeven dat deze compliant zijn met de daarvoor geldende wetgeving, zoals de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).
